عملکرد کلی بیضه‌ها در بدن مرد
بیضه‌ها (یا بیضیه‌ها) دو غده بیضی‌شکل هستند که درون کیسه بیضه قرار گرفته‌اند. آن‌ها وظیفه تولید اسپرم و ترشح هورمون تستوسترون را بر عهده دارند. در واقع، بیضه‌ها اندام اصلی دستگاه تولیدمثل مردانه محسوب می‌شوند. اسپرم‌هایی که در بیضه تولید می‌شوند، از طریق اپیدیدیم به مجرای وابران و سپس به مجرای انزال منتقل می‌گردند.
کدام بیضه اسپرم‌ساز است؟
در پاسخ علمی به این پرسش باید گفت: هر دو بیضه اسپرم تولید می‌کنند. هیچ تفاوت ذاتی و قطعی‌ای وجود ندارد که فقط یک بیضه (راست یا چپ) مسئول ساخت اسپرم باشد. ساخت اسپرم به صورت هم‌زمان و موازی در هر دو بیضه انجام می‌شود و هر کدام نقش مستقل اما مکمل در فرآیند باروری دارند.
بنابراین، هر دو بیضه اسپرم‌ساز هستند و در یک مرد سالم، هر بیضه سهمی مساوی یا نزدیک به مساوی در تولید اسپرم دارد.
آیا یک بیضه می‌تواند فعال‌تر باشد؟
در برخی مردان، به دلایل ژنتیکی، فیزیولوژیکی یا شرایط خاص، ممکن است یکی از بیضه‌ها نسبت به دیگری کمی فعال‌تر باشد یا اسپرم با کیفیت‌تری تولید کند. این تفاوت‌ها معمولاً تأثیر عمده‌ای بر باروری ندارند، زیرا:
-
یک بیضه سالم به تنهایی نیز می‌تواند مقدار کافی اسپرم برای باروری تولید کند.
-
تفاوت در حجم یا اندازه بیضه به معنای تفاوت در عملکرد تولید اسپرم نیست.
در برخی بررسی‌های سونوگرافی و آزمایش‌های مربوط به آنالیز اسپرم، ممکن است پزشک متوجه شود که یکی از بیضه‌ها تولید بیشتری دارد، اما این مسئله اهمیت بالینی ندارد مگر اینکه یکی از بیضه‌ها دچار اختلال باشد.
تأثیر آسیب یا برداشتن یک بیضه بر تولید اسپرم
اگر یک بیضه به هر دلیلی آسیب ببیند یا برداشته شود (مثلاً در موارد سرطان یا پیچ‌خوردگی شدید)، بیضه دیگر معمولاً قادر به جبران این نقص خواهد بود. مطالعات نشان داده‌اند:
-
بیضه باقی‌مانده می‌تواند حجم تولید اسپرم را افزایش دهد.
-
سطح تستوسترون معمولاً با عملکرد یک بیضه سالم در سطح طبیعی باقی می‌ماند.
-
مردانی که تنها یک بیضه دارند نیز می‌توانند بارور باقی بمانند.
بنابراین، پاسخ ساده این است که اگر یکی از بیضه‌ها سالم و فعال باشد، توانایی باروری معمولاً حفظ می‌شود.
عوامل مؤثر بر کاهش عملکرد بیضه‌ها
برخی عوامل ممکن است باعث اختلال در عملکرد اسپرم‌سازی بیضه‌ها شوند:
-
واریکوسل: گشاد شدن وریدهای اطراف بیضه که به‌ویژه در بیضه چپ شایع است.
-
عفونت‌ها: مانند اوریون در دوران کودکی که می‌تواند باعث التهاب بیضه (ارکیت) شود.
-
ضربه یا جراحی: آسیب فیزیکی به بیضه‌ها ممکن است عملکرد آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد.
-
گرمای زیاد: مانند استفاده زیاد از وان آب داغ یا لپ‌تاپ روی ران.
-
مصرف داروها یا مواد مخدر: مانند استروئیدهای آنابولیک یا مواد مخدر صنعتی.
-
استرس و سبک زندگی ناسالم: تغذیه نامناسب، بی‌تحرکی و استعمال دخانیات.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
-
تورم یا درد در یکی از بیضه‌ها
-
تفاوت آشکار در اندازه دو بیضه
-
لمس توده یا برآمدگی
-
ناباروری یا کاهش شدید میل جنسی
-
احساس سنگینی یا ناراحتی مداوم در کیسه بیضه
نتیجه‌گیری
در پاسخ به پرسش «کدام بیضه اسپرم‌ساز است؟» باید گفت که هر دو بیضه در تولید اسپرم نقش دارند و در حالت عادی، هیچ‌کدام بر دیگری برتری مطلقی ندارند. عملکرد هر دو بیضه در تولید مثل مکمل یکدیگر است و آسیب به یکی، لزوماً به معنای ناتوانی در باروری نیست. حفظ سلامت بیضه‌ها با رعایت نکات بهداشتی، پرهیز از آسیب فیزیکی، سبک زندگی سالم و مراجعه به‌موقع به پزشک، کلید حفظ توانایی باروری در مردان است.