بستن لوله رحم از نظر شرعی؛ بررسی احکام فقهی و دیدگاه مراجع
بستن لوله رحم که در اصطلاح پزشکی به آن «توبکتومی» گفته می‌شود، یکی از روش‌های دائمی جلوگیری از بارداری در زنان است. در این روش، لوله‌های فالوپ مسدود یا قطع می‌شوند تا تخمک نتواند به رحم برسد و لقاح انجام نشود. در حالی که از منظر پزشکی، این روش مؤثر و نسبتاً ایمن به شمار می‌رود، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها برای بسیاری از زنان مسلمان، حکم شرعی بستن لوله رحم است. در این مقاله به بررسی این موضوع از دیدگاه فقهی و اسلامی خواهیم پرداخت.
جایگاه جلوگیری از بارداری در اسلام
در اسلام، فرزندآوری یکی از اهداف مقدس ازدواج محسوب می‌شود، اما در عین حال، جلوگیری موقت یا دائمی از بارداری در شرایط خاص مورد پذیرش است. قرآن کریم به صورت مستقیم درباره روش‌های جلوگیری صحبت نکرده است، اما سنت پیامبر اسلام و فتوای علما راهنمایی‌هایی در این زمینه ارائه می‌دهد. مشهورترین نمونه، روایت‌هایی است که درباره عزل (جلوگیری طبیعی از بارداری) وجود دارد. این روایت‌ها نشان می‌دهد که در صورتی که با رضایت طرفین انجام شود و ضرری به بدن وارد نکند، اصل جلوگیری از بارداری در اسلام جایز است.
دیدگاه کلی مراجع درباره بستن لوله رحم
بیشتر مراجع تقلید شیعه، اصل بستن لوله رحم را در صورتی که منجر به ناباروری دائمی نشود، جایز می‌دانند. اما در مواردی که عمل توبکتومی منجر به عقیم شدن دائمی و بدون بازگشت شود، حکم آن متفاوت است و نیاز به شرایط خاصی دارد. به طور کلی، نظر مراجع بر پایه چند اصل فقهی است:
-
عدم ضرر جدی و جبران‌ناپذیر به بدن
-
عدم ایجاد اختلال در سایر وظایف شرعی مانند بارداری در آینده در صورت نیاز
-
رعایت موازین شرعی در معاینه و جراحی توسط پزشک زن، یا در صورت نبود آن، توسط پزشک مرد با رعایت اضطرار و کم‌ترین تماس
فتوای برخی از مراجع مشهور
آیت‌الله خامنه‌ای:
بستن لوله‌ها در صورتی که باعث عقیم شدن دائمی نشود و امکان بازگشت وجود داشته باشد، مانعی ندارد. اما اگر منجر به عقیمی همیشگی شود، مشروط به وجود ضرورت پزشکی یا تصمیم قطعی زن و شوهر و رعایت شرایط شرعی، جایز است.
آیت‌الله سیستانی:
چنانچه بستن لوله‌ها همراه با لمس و نظر حرام نباشد و به بدن ضرر جدی وارد نکند، جایز است. اما در صورتی که منجر به نازایی دائمی شود، احوط آن است که انجام نشود مگر در موارد اضطرار.
آیت‌الله مکارم شیرازی:
در صورت رضایت زن و شوهر، و اگر از نظر پزشکی ضرری برای زن نداشته باشد، جلوگیری از بارداری حتی به شکل دائم (مثل بستن لوله‌ها) اشکال ندارد، مشروط به اینکه عمل توسط پزشک زن انجام شود یا شرایط اضطراری رعایت گردد.
شرایط شرعی برای جواز بستن لوله رحم
برای اینکه بستن لوله رحم از نظر شرعی مجاز شمرده شود، رعایت برخی شرایط ضروری است:
-
رضایت کامل زن (و بهتر است با مشورت شوهر باشد)
-
عدم وجود راه‌های جایگزین مؤثر و بی‌خطرتر
-
ضرورت پزشکی، مانند خطر جانی در صورت بارداری
-
اجرای عمل توسط پزشک زن یا در صورت عدم وجود، پزشک مرد با رعایت شرایط خاص
-
اطمینان از آگاهی کامل از اثرات غیرقابل بازگشت احتمالی
بستن لوله رحم و حکم عقیم‌سازی
در فقه اسلامی، عقیم‌سازی دائمی به صورت عمدی در بسیاری از موارد مکروه یا حتی حرام دانسته شده است، مگر اینکه دلایل قوی و موجهی برای انجام آن وجود داشته باشد. تفاوت بین بستن لوله به صورت موقت (قابل بازگشت) و دائمی (غیر قابل بازگشت) می‌تواند در حکم شرعی بسیار تأثیرگذار باشد. بنابراین، مشورت با پزشک و مرجع تقلید پیش از انجام عمل بسیار مهم است.
دیدگاه فقه اهل سنت
علمای اهل سنت نیز در موضوع بستن لوله رحم نظرات مشابهی با علمای شیعه دارند. آنان نیز معتقدند که در شرایط اضطراری پزشکی یا با رضایت طرفین و بدون ضرر جدی، جلوگیری دائمی از بارداری می‌تواند مجاز باشد. البته برخی از مذاهب اهل سنت حساسیت بیشتری نسبت به عقیم‌سازی دائم دارند و تنها در صورت تهدید جدی جان مادر آن را مجاز می‌دانند.
نتیجه‌گیری
بستن لوله رحم از نظر شرعی در صورتی که با رعایت شرایط خاص، بدون ضرر و همراه با رضایت طرفین انجام شود، می‌تواند جایز باشد. با این حال، از آنجا که این روش ممکن است برگشت‌ناپذیر باشد و تصمیمی بسیار مهم در زندگی زناشویی و فردی به شمار می‌رود، توصیه می‌شود پیش از اقدام به عمل، با پزشک متخصص و مرجع تقلید مشورت کامل صورت گیرد. توجه به مبانی شرعی در کنار ملاحظات پزشکی می‌تواند به تصمیم‌گیری آگاهانه و رضایت‌بخش منجر شود.